دلایل و راه درمان عصبانیت - مجله گرگانلند

عصبانیت نمود و جلوه خشم و غضب است و غضب در واقع یک حالت نفسانی و درونی است که آدمی را وادار به رفتاری پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به دیگری می کند. البته اصل قوه غضب در انسان وجود دارد و در حفظ و بقای وی نقش به سزایی ایفا می کند؛ اما این قوه نیز مانند سایر قوای نفسانی باید کنترل و در جهت صحیح از آن استفاده گردد و از افراط و تفریط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدی فکر و عقل می گردد و خطرات و خسارات جبران ناپذیری را در پی دارد. تفریط در آن نیز موجب جبن و خواری می گردد و از پیامدهای بد آن بی غیرتی و بی تفاوتی نسبت به مسئولیت های فردی و اجتماعی است. البته بحث ما در اینجا، بیشتر مربوط به جنبه افراطی غضب و (عصبانیت) است؛ از این رو زیان هایی که ناشی از شعله ور شدن غضب را به اختصار بیان می کنیم، سپس به عواملی می پردازیم که موجب شعله ور شدن غضب و بروز عصبانیت و پرخاشگری می گردد و در خاتمه راه کارهایی به منظور کنترل آن بیان می کنیم.

پیامدهای غضب و عصبانیت1- غضب، فکر و عقل انسان را ناکار آمد و زمین گیر می کند؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: غضب، دل مرد دانا را هلاک می کند[1].

2- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: غضب، ایمان را فاسد می گرداند؛ همان گونه که سرکه عسل را فاسد می کند[2].

3- غضب کلید هر بدی است [3] و شیطان همه وجود فرد غضبناک را تسخیر می کند و او را به هر عمل زشتی وامی دارد.

4- از آثار بد غضب این است فرد غضبناک و عصبانی رفتارهای نادرستی- مانند فحش دادن و پرخاشگری کلامی، شماتت، مسخره کردن، فاش کردن اسرار و بدگویی از دیگران- را از خود بروز می دهد. علاوه بر این موجب دشمنی دوستان و شماتت دشمنان، انزوای اجتماعی، افسردگی و بیماری های جسمانی و روانی می گردد. بنابراین کنترل عصبانیت امری بایسته و اجتناب ناپذیر است؛ وگرنه موجب هلاکت انسان و خسارات جبران ناپذیری می گردد.

عوامل غضب و عصبانیتعصبانیت می تواند عوامل گوناگونی داشته باشد، از جمله:

1- صفات رزیله ای (مانند، حسادت، کبر و غرور، حرص، حب جاه و مال)؛

2- کم حوصلگی و کم ظرفیتی؛

3- ضعف و ناتوانی مزاج؛

4- عدم اعتماد به نفس؛

5- حساسیت های افراطی؛

6- منفی بافی و سوء ظن به دیگران؛

7- همانندسازی و تقلید از والدین، همسالان و همکلاسان؛ و به علاوه یادگیری از جمله عوامل خشم و عصبانیت هستند.

راهکارهای درمان عصبانیتاما دلیل آن- هر چه که باشد- با راه کارهایی که ارائه می گردد، می توان تا حدود زیادی از آن پیشگیری نمود:

1- هنگامی که عصبانی می شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید؛ مثلًا میزانی قدم بزنید و سعی کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شما است، میزانی آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست و شو دهید.

2- اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بی حوصلگی و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید.

3- چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه های خود را شل کنید تا آرامش عضلانی پیدا بیابید. و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.

4- به خودتان تلقین کنید: که اتفاق خاصی نیفتاده؛ مگر آسمان به زمین آمده است؟ دیگران در چنین مواردی چه می کنند؟ آیا همه عزا می گیرند؟ هر کس به کاری مشغول می گردد و به این گونه موارد اعتنایی نمی کند.

5- همیشه فضای فکری و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابجا و خلاف انتظار آماده سازید؛ به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما، به بدترین شکل برخورد کنند اگر کسی مدتی چنین کند، به تدریج صفت حلم در او به وجود می آید و علاوه بر این، حسن خلق نیز برای او حاصل می گردد و خود را برای تحمل آن آماده کنید.

6- اگر گاهی سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد؛ به سرعت خود را سرزنش و حتی در لفظ، اظهار پشیمانی کنید و وعده ها و قول های خود را در فکر خویش، حاضر سازید.

7- از خود ارزندگی نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از میزان برای خود، بپرهیزید و تنها هنجارها را رعایت کنید از این رو به سراغ رفتارهای متواضعانه- همانند تقدم در سلام، همنشینی مناسب با افراد پایین تر، ابراز ارادت به کوچک ترها، مصافحه و احوال پرسی، تفریح و صحبت با دیگران- اقدام کنید.

8- ذکر لا حول و لا قوة الا باللَّه را زیاد بر زبان جاری سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید. تکرار اذکار استغفراللَّه ربی و اتوب الیه و اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم نیز مفید است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: خداوند به برخی از انبیا وحی کرد،: ای فرزند آدم! در وقتی که غضبناک گردیدی، مرا یاد کن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم[4]. بنابراین یاد خدا علاوه بر اینکه آتش خشم را خاموش می کند، موجب آرامش انسان می گردد و در قیامت نیز آثار مثبتی در پی دارد.

9- به هنگام احساس عصبانیت، سریع تغییر شرایط و موقعیت دهید و از آن محیط دور شوید؛ مثلًا اگر در منزل این حادثه رخ داد، لباس پوشیده و منزل را ترک کنید.

10- وقتی که با امور عصبانیت آفرین روبرو هستید، برای مدتی (حدود 10 تا 15 دقیقه)، راه دریافت های حسی خود را سد سازید برای مثال جلوی گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت های عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند.

11- اگر رفتار و یا صفتی که در شخصی هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخی تلقی کنید و به شکلی، خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید. یعنی؛ از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهای دیگران پرهیز کنید؛ مثلًا از مشاهده کسی که فحش می دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت های حسی را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید.

12- برای توجیه رفتارهای خلاف انتظار دیگران، توجیه مناسبی داشته باشید و آنها را مقصر تلقی نکنید؛ مثلًا بگویید: خودم از این فرد بدتر رفتار می کنم، او اشتباه گرفته و مقصر نیست. اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است.

13- به نظرات و عقاید دیگران احترام بگذارید و محترمانه با آنها رفتار کنید.

14- در کارهای مهم با مشورت خواستن از دیگران، تصمیمات خود را استحکام بخشید و از اقدامات عجولانه و خام بپرهیزید.

15- بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبی و خوش مشرب معاشرت کنید و از دوستی و حرف شنوی افراد تند مزاج بپرهیزید.

16- همیشه خود و رفتارتان را درست و صحیح تلقی نکنید و احتمال خطا در کارهای خود را بدهید.

17- به عنوان تمرین گاهی با افرادی که سلیقه آنها را نمی پسندید، برخورد کوتاه مدت داشته باشید.

18- روایات و آثاری که در مذمّت غضب رسیده، مطالعه کنید و احادیثی که در مدح و ثواب حلم و خود نگاه داری وارد شده، مورد توجه قرار دهید[5].

19- موارد بالا در برنامه ای منظم و در یک جدول و نمره دادن به عملکرد خود و رعایت این امور، سعی در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید.

پی نوشت ها:

[1] . بحار الانوار، ج 73، ص 226، ح 20.

[2] . کافى، ج 2، ص 303، ح 3؛ بحار الانوار، ج 72، ص 274، ح 24.

[3] . همان.

[4] . بحار الانوار، ج 73، ص 276، ح 29.

[5] . ر. ک: محمدى رى شهرى، مقدار الحکمه، ج 9، باب غضب؛ ج 3، باب حلم؛ بحارالانوار، ج 71، باب الحلم والعفو و کظم الغیظ.

منبع: حوزه نت

منبع: راسخون