چرا باید به مرگ زبان اهمیت بدهیم؟، مرگ بخش بزرگی از پیچیده ترین میراث فرهنگی بشر - مجله گرگانلند

دیوید کریستال، نویسنده و زبان شناس بریتانیایی، در کتاب حاضر، با زبانی ساده و گیرا، استدلال های گوناگونی را برای حفظ زبان های در خطر مطرح می نماید. سپس با آوردن نمونه های تاریخی و با در نظر گرفتن ظرافت های سیاسی و اجتماعی ملل گوناگون، راهکار هایی برای حفظ این زبان ها ارائه می دهد. از نظر او گرچه مسئله مرگ زبان پدیده ای جدی در سطح دنیای است، اما هنوز قابل پیشگیری است. گرچه اگر به آن توجه نگردد، شاید به زودی شاهد مرگ بخش بزرگی از پیچیده ترین میراث فرهنگی بشر باشیم. کتاب مرگ زبان این رخداد را در پنج فصل مرگ زبان چیست؟، چرا باید به مرگ زبان اهمیت بدهیم؟، چرا زبان ها می میرند؟، از کجا شروع کنیم؟ و چه می توان کرد؟ آنالیز نموده است.

مرگ زبان چیست؟

عبارت مرگ زبان، مانند هر عبارت دیگری که واژه ناخوشایند، مرگ در آن وجود دارد، دلگیر و نشانه انتها است. همان بار منفی و معنای ضمنی را نیز در بردارد. هنگامی که می گوییم زبان مرده است، به این می ماند که بگوییم انسانی مرده است. جز این هم نیست، چرا که زبان بدون گویشور وجود ندارد. زبان هنگامی می میرد که هیچ کس به آن سخن نگوید.

چرا باید به مرگ زبان اهمیت بدهیم؟

این موضوع از دید خیلی ها اصلا مهم نیست. به نظر شمار قابل توجهی از مردم، کاهش زبان های دنیا نه تنها فاجعه نیست، بلکه سود هم دارد؛ دیدگاهی که نادرست است. چنین تفکری از آبشخورهای فکری گوناگون شروع می گردد. یکی از آنها طرز تفکر کهنه و اسطوره ای است که معروف ترینشان داستان برج بابل در انجیل است. بر طبق این داستان، افزایش زبان های دنیا مجازات انسان بوده است و وارونه کردن این روند می تواند ما را به زبان کامل نزدیک تر کند.

چرا زبان ها می میرند؟

زبان ها همواره می مرده اند. همان گونه که فرهنگ های گوناگون فراز و نشیب داشته اند. زبان هایشان هم بالیده اند یا ناپدید شده اند؛ اما پس از پیدایش نوشتار است که می توانیم مرگ زبان را درک کنیم، چون اکنون مدارکی -به شکل های گوناگون از جمله کتیبه، لوح های گلی و اسناد- از بسیاری زبان های مرده دوران باستان در دست داریم، زبان هایی مانند بیئینیایی، کیلیکیایی، پیسیدیایی، فریگیایی، پافلا گونیایی، اتروسکی، سومری، ایلامی، هیتی و... ما از وجود 75 زبان مرده آگاهیم که در آسیای صغیر و اروپا به کار می رفته اند.

از کجا شروع کنیم؟

از آنجا که این مشکل در ابعاد دنیای وجود دارد و در بیشتر موارد مهلت کم است، احتیاج به راهکار خوب، دقیق و هماهنگ بدیهی است. پژوهش های موردی درباره زنده سازی زبان ها در سراسر دنیا آنقدر هست که نشان دهد نابودی زبان همواره ناگزیر نیست. جوامع بومی، گروه های پشتیبانی محلی و گروه های خارجی کارهای زیادی می توانند انجام دهند و انجام داده اند.

چه می توان کرد؟

در دو فصل نخستین چند مسئله کلی را پروراندیم که به مراحل شروعین کار با زبان های در خطر مربوط می شوند. فصل سوم به گستره عواملی پرداخت که به افت زبان می انجامند و فصل چهارم به تاثیر این پدیده بر رفتار مردم توجه کرد. هر دو منظره را باید در نظر داشته باشیم تا بتوانیم درباره زمان و چگونگی مداخله برای برگرداندن روند دگرگونی زبان تصمیمی آگاهانه بگیریم یا اینکه بدانیم اصلا دخالت ما امکانپذیر یا خوشایند هست یا نه. تا به امروز تمرکز بیشتر بر کار کوتاه مدت بوده است. اما به شدت احتیاجمند برنامه هایی هستیم که نیرویشان را صرف برنامه ریزی درازمدت نمایند؛ چون در هر صورت با مسئله ای روبرو هستیم که می توان در کوتاه مدت اثرش را کاهش داد اما نمی توان آن را حل کرد.

نشر ماهی کتاب مرگ زبان تالیف دیوید کریستال با ترجمه روزبهان یزدانی را در 200 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قیمت 98 هزار تومان منتشر کرد.