کاخ سردار؛ خانه ای که ساختش 30 سال طول کشید
به گزارش مجله گرگانلند، رزا مصطفوی، فعال گردشگری در آذربایجان غربی در خصوص شهر ماکو و کاخ سردار، می گوید: شهر سنگی ماکو، شهر منحصربه فردی که در دره میان دو کوه موازی واقع شده؛ دره ای که رودخانه زنگمار از میانش می گذرد؛ رودخانه ای که نامش آدم را یاد مار زنگی می اندازد. آخر خود ماکو هم بی شباهت به مار نیست.
وی با بیان این که ماکو ترکیبی از دو قوم بزرگ کرد و آذری است و در روزگاران قدیم به واسطه آئین زرتشی مردمانش ماغ کوی به معنای شهر روحانیان زرتشت نامیده می شود، افزود: البته برخی از تاریخ نگاران آن را به زمان مادها نسبت داده و معتقدند این جا مادکوه نامیده می شده و گروهی هم معتقدند از آن جا که این شهر کوچک روزگاری در زمره حکومت ارمنی ها بوده به ارمنی ماکو نامیده شده است. این واژه در ارمنی اشاره به چراگاه دارد و اطراف ماکو نیز پر از چراگاه بوده است.
مصطفوی می گوید: ماکو شهری کوچک که در یک دره واقع شده و یک رودخانه آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می کند. شاید جالب باشد اگر بدانید در عهدنامه ننگین ترکمنچای به ماکویی ها اختیار تام دادند تا خودشان کشورشان را انتخاب کنند و آن ها ایران عزیز را برگزیدند.
این فعال گردشگری ادامه داد: ماکو که یک منطقه آزاد تجاری است شاهراه ارتباط با اروپاست و از این رو دروازه اروپا نامیده می شود.
وی لابه لای سخنانش جهت آشنایی با سردار ماکو، گریزی بر شخصیت و شرایط آن دوره می زند و می گوید: مرتضی قلی خان اقبال السلطنه، فرزند پاشاخان از مالکان و مرزداران ایران بوده است.
طایفه مرتضی قلی خان به دستور شاه عباس صفوی به این ناحیه کوچ کرده و نگهبانی و مراقبت از مرزهای ایران در همسایگی روس و عثمانی را بر عهده داشتند. مرتضی قلی خان که پس از مرگ پدر زمام امور را بدست می گیرد به شیوه پدرش روابط مستحکمی با روس و عثمانی برقرار می کند و پایه های قدرتش را در ماکو مستحکم می کند. او که از سرداران مظفرالدین شاه بود در جریان مشروطه جانب مخالفان را گرفته و نهایتا با قیام مردم و البته دخالت تعدادی از خوانین ماکو را به سمت قفقاز ترک می کند. بعد از مرگ مظفرالدین شاه و جانشینی پسرش و تقویت جبهه مخالفان مشروطه باز هم سردار به ماکو باز گشته و این بار به سرکوب مخالفینش می پردازد.
سردار ماکو فردی قدرتمند و ثروتمند بود که به واسطه روابطش با روس و عثمانی هدایای بسیار نفیسی هم از آن ها دریافت می کند. این قدرتمندی تا اواخر دوران قاجار ادامه داشت اما با به قدرت رسیدن رضاخان اوضاع تغییر کرد. از آن جا که رضاخان سعی در از بین بردن خوانین و قدرت های بخش های مختلف کشور و به دست آوردن ثروت آنان برای پرکردن خزانه خالی قاجارها داشت، طبق نقشه ای سردار ماکو را زندانی و تمام ثروتش را قبضه کرد.
وی ادامه داد: مرتضی قلی خان اقبال السلطنه در زندان از دنیا رفت و برای همیشه یک سئوال را باقی گذاشت که آیا به مرگ طبیعی از دنیا رفته و یا به سرنوشت مشابه دیگر خان ها مبتلا گشته است؟ از تمام ثروت سردار ماکو تنها یک خانه باغ باقی می ماند..
در 6 کیلومتری شهر ماکو و در فاصله دو کیلومتری جاده بازرگان کاخ سردار ماکو خودنمایی می کند. آنچه در نگاه اول به نظرتان می رسد این است که این بنا آنقدرها هم ایرانی نیست، گرچه نقش برجسته چند مرد قاجاری بر روی آن خودنمایی می کند ولی در معماری بنا یک جور معماری غریبه هم به چشم می خورد.
بنا، کاری مشترک بین معماران ایرانی و البته مهندسان طراح روسی است و در واقع متاثر از معماری روسیه است چرا که سردار ماکو روابط نزدیکی با روس ها داشت و البته در اوضاع آشفته آن روزها بخشی از کشورمان تحت سلطه روس ها نیز بود.
خانه ای که ساختش در زمان تیمور پدر آغاز شده و پس از 30 سال در زمان مرتضی قلی خان اقبال السلطنه پسر به پایان رسیده است.
این فعال گردشگری در وصف بنا می گوید: از دور که به بنا مینگری پنجره های آبی رنگی خودنمایی می کنند. ورودی یک هشتی کوچک با سقفی نقاشی شده است و یک خروجی اش به سمت کاخ است.
باید بگویم شما وارد یک باغ 11 هکتاری شده اید باغ در نگاه اول گیراست. بخشی از باغ که محصور در بین نرده هاست باغ میوه است. توت، انجیر، گردو، گیلاس، بادام، سیب و بخش بزرگتری از باغ میوه پر از درخت زردآلوست.
وی ادامه داد: به جرات می گویم که با وجودی که از بسیاری از کاخ موزه ها و عمارت های اشرافی ایران بازدید کرده ام، این همه زیبایی و هنر حجم را در جایی ندیده ام.
سنگ های سیاهی که در نما بیرونی کاخ به کار رفته اند مرا به یاد تخمه های آفتابگردان می اندازند و چه بسا که این تزئینات از همان آفتابگردان ها الهام گرفته شده باشد!
سردر و نرده های لبه بام تماما با مجسمه های گچی و سنگی زینت یافته اند. حتی ساختمان سنگی یا آشپزخانه کاخ که با سنگ های صیقلی و تراش خورده ساخته شده نیز از انواع هنر بهره برده است.
استخر بزرگ باغ که جوی آبی از آن جاری و به باغچه ها جاری است، فضا باغ را دل انگیزتر کرده. نام باغچه جوق در زبان ارمنی به معنی روستا است.
مصطفوی بابیان این که دو ردیف پلکان یکی خارج ساختمان و دیگری در داخل آن، ورود به کاخ را امکان پذیر می کنند، اظهار کرد: پله های خارج ساختمان مخصوص ورود میهمانان کاخ بوده به طوری که آن ها بدون ورود به بخش خصوصی، وارد تالار پذیرایی می شدند.
ناهارخوری در طبقه اول و کنار اتاق کنفرانس واقع است. این اتاق از دو بخش تشکیل شده؛ بخشی با تزیینات فرنگی مخصوص پذیرایی از میهمانان خارجی و رجال سیاسی و بخشی مخصوص پذیرایی از میهمانان ایرانی (تجار و روحانیون). نقاشی سقف این دو بخش گویای تفاوت سفره ایرانی و فرنگی است.
دیوارها و سقف بیشتر اتاق ها و راهروها نیز با رنگ های طبیعی متنوع نقاشی شده اند. نیمی ایرانی با طرح گل و بوته و نیمی با نقوش فرنگی.
تالار پذیرایی میهمانان رسمی و ملاقات های مهم نیز در کنار اتاق غذاخوری است و تمامی تزیینات و دکوراسیون آن فرنگی بوده، هریک از کشوری خاص آمده اند. از مبلمان استیل فرانسوی تا میز لهستانی و ...
راه پله ای بازدیدکنندگان را به اتاق های خواب و شاه نشین ها هدایت می کند راه پله هم برگرفته از معماری فرنگی و مزین به مجسمه های سنگی است.
وی بااشاره به سایر بخش های این کاخ کم نظیر افزود: در بخش مرکزی طبقه دوم کاخ، حوضخانه ای واقع شده است که مزین به انواع آینه کاری و گچبری های زیبا است و سایر بخش های کاخ پیرامون آن شکل گرفته اند.
یکی دیگر از زیباترین بخش های کاخ، اتاق خواب های آن است؛ که هرکدام به رنگی زیبا نقاشی شده اند؛ از صورتی تا زرد و سبز ملایم. آن قدر مسحورکننده که چشم از دیدن آن ها سیر نمی شود.
اتاق های خواب نیز کماکان با برخی تزیینات همان دوران حفظ شده اند و در آن ها مبلمان لهستانی، کمدهای منبت کاری اتریشی، مبلمان استیل فرانسوی و لوسترهای برنزی و کریستال به چشم می خورد. حتی میز آرایش آنالی، همسر سردار نیز همچنان به قوت خود باقی مانده است.
مصطفوی از علاقه مندی سردار به همسر می گوید و این که بر بخشی از دیوار اتاق خواب نیز تصویر زنی که از قرار معلوم همسر سردار (آنالی) است، نقاشی شده. گفته می شود این نقاشی پس از فوت بانوی خانه کشیده شده.
این فعال گردشگری در ادامه توصیف زیبایی های این کاخ به شیشه کاری های زیبای آن میپردازد و می گوید: یکی از زیباترین تزیینات کاخ، شیشه کاری های دلفریب آن با رنگ های دلفریب و شاد است. این شیشه ها بدون استفاده از هیچ ماده شیمیایی خاصیت حشره کشی دارد.
ایسنا نوشت، وی با بیان این که کاخ موزه باغچه جوق در تاریخ 11 تیر سال 1375 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، افزود: بی شک این کاخ یکی از ارزشمندترین و باشکوه ترین آثار تاریخی بر جا مانده در آذربایجان غربی است که دیدن این زیبایی و شکوه را در دوران پسا کرونا توصیه می کنم.
منبع: گردشبان