خلاصه کتاب ته خیار هوشنگ کرمانی - مجله گرگانلند

نویسنده قصه های مجید که در تمام آثار خود به نوعی به موضوعات اجتماعی و زندگی روزمره مردم پرداخته است، این بار با مجموعه داستان ته خیار به سراغ مرگ، پیری و بیماری رفته است تا این موضوع به ظاهر تلخ را با بیانی طنز، شیرین کند.

این کتاب شامل 30 داستان کوتاه می گردد که با زبانی ساده زندگی روزمره را روایت می نماید و عمیق ترین گفته ها را در قالب ساده ترین کلمات به مخاطب خود منتقل می نماید.

هرچند که برخی از داستان های کتاب در خود رگه هایی از تفکرات روشنفکرانه را جای داده است ولی نویسنده سعی نموده به مخاطب خود نشان دهد که بسیاری از چیزهایی که فکر می کنیم روشنفکرانه است و از زندگی عوام جداست، در زندگی تک تک آدم ها جریان دارد.

به طور کلی مجموعه ته خیار تنها مجموعه ای از مرادی کرمانی است که مخاطب آن عظیمسالان است البته این به آن معنی نیست که سایر گروه های سنی نمی توانند از آن استفاده نمایند.

مرادی کرمانی چاپ این کتاب را به انتشارات تعیین سپرده است تا آن را در تیراژ 3000 نسخه و با قیمت 12 هزار تومان منتشر کند. کتابی که از زمان انتشارش در آذرماه سال جاری جز آثار پرفروش بازار کتاب بوده است.

با هم بخشی از چهار داستان این مجموعه را می خوانیم:

پرده اول: ته خیار

خوابش نمی بُرد. بلند شد. خیاری از میوه خوری روی میز برداشت. خواست پوست بکند و بخورد. خوب نمی دید. عینکش را زد، کارد را برداشت، سر و ته خیار را نگاه کرد. گُل ریز و پژمرده ای به سرِخیار چسبیده بود. به تابلویی که روی کمد بود نگاه کرد. هر وقت می خواست خیار بخورد، آن را می دید و لبخند می زد.

زندگی به خیار می ماند، ته اش تلخ است.

دوستش گفته بود:

- از قضا سرش تلخ است. مردم اشتباه می نمایند. سر و ته خیار را اشتباه می گیرند. سرخیار آن جایی است که زندگی خیار شروع می گردد. یعنی از میان گلی که به ساقه و شاخه چسبیده به دنیا می آید و لبخند نمی زند. رشد می نماید پیش می رود تا جایی که دیگر قدرت قد کشیدن ندارد. می ایستد. و دیگر هیچ، یعنی تمام. انتها زندگی خیار.

- این طور نیست، جانم. یعنی می گویی همه مردم اشتباه می نمایند و فقط تو درست می گویی؟!

- بله، من دلیل خودم را دارم. تو هم دلیل خودت را داری. می خواهی شروع زندگیت را که تلخ بوده بِکنی و بندازی دور و دلت را به گُل کوچک و پژمرده انتها خوش کنی، بدبخت!

مرد با خود گفت: شاید دوست من راست می گوید.

نگاه کرد و دید پنجره اتاق همسایه روشن است. ساعت را نگاه کرد، یک ساعت از نیمه شب گذشته بود. شلوارش را پوشید. عصایش را برداشت، خیار را گرفت سردستش و رفت دَم خانه همسایه، زنگ زد.

همسایه که داشت تلویزیون نگاه می کرد، زیر لب گفت: یعنی کی می تواند باشد. زنش که داشت چرت می زد گفت: کیه، این موقع شب!

مرد از پشت درگفت:

- منم، همسایه روبرویی شما.

همسایه در را باز کرد. مرد را خیار به دست دید.

- سلام، استاد! چه عجب یاد ما کردید. اتفاقی افتاده؟ حالتان خوب است؟

- نه خوب نیست. خوابم نمی برد.

- حتما فشارتان بالاست، یا افتاده.

دست استاد را گرفت. زیرچشمی به خیارِ توی دستش نگاه کرد.

نبض تان که خوب است. رنگتان کمی پریده. خیار زیاد خوردید، سردیتان نموده. نباید این قدر خیار بخورید. دلتان درد می نماید؟ می خواهید برویم درمانگاه؟ عرق نعنا هم داریم. عرق خوب.

- نه لازم نیست.

همسایه گفت:

- استاد، چه خدمتی از من می آید؟ این را چرا با خودتان آورده اید؟

اشاره نمود به خیار.

استاد آهسته آستین همسایه را گرفت و کشید و برد زیر روشنایی چراغ، خیار را گذاشت کف دست همسایه. یواش گفت:

- خواهش می کنم درست دقت کنید. بفرمایید، ته این خیار کجاست؟

- یعنی چه؟

- یعنی این که به کجای این خیار می گویند ته اش؟

همسایه به چهره استاد نگاه کرد و بعد آن جای خیار را، که از بوته جداشده بود، گرفت جلوی چشم استاد:

- این ته خیار است، یک عمر ما به این گفته ایم ته. خودتان هم توی خانه تان نوشته اید ته اش تلخ است. و گذاشته اید روی کمد.

رضا [همان مرد همسایه است] هرچه کوشش کرد ثابت کند ته خیار همانجایی است که از بوته چیده شده و تلخ است، استاد قانع نشد:

- آقا رضا، همسایه عزیز، دوست من. من هم هفتاد و پنج سال این جوری فکر می کردم. دوستم سرشب آمد و تابلو و آن نوشته را دید و مرا از اشتباهم درآورد. شما از روی عادات می گویید این ته خیار است. تحقیق ننموده اید. یک عمر گفته اید ته خیار این است و این رفته توی کله تان، بیرون آوردنش هم کار ساده ای نیست. حقیقت را نمی گردد با عادت مخلوط کرد... .

پرده دوم: کار و بار عروسک ها

گفتم که، سال جاری چیزی دستمان را نگرفت. گرفت، ولی چیز دندان گیری نبود. اهالی راضی نبودند. دوتا کامیون بود و چهار تا سواری. اتوبوس خوب است، نان و پول پله دارد. دو سال پیش چند تا اتوبوس داشتیم، سال پیش شد سه تا. آخرهای زمستان برف سنگینی گردنه را گرفت. بعد از ظهر هیچ خبری نبود. اما همین که اتوبوس ها توی سرپایینی گردنه، نتوانستند خودشان را نگه دارند. لیز خوردند، آمدند پایین.

یکی شان نزدیک بود بیفتد روی خانه سیف. خدا رحم کرد، اتوبوس ها چندتا معلق زدند. عجیب بود که راننده اولی زنده ماند. چند تا از مسافرها از دنیا رفتند. زخمی زیاد بود؛ چه بدبختی!

رحیم رفته شهر وانتش را درست نموده. نموده عینهو آمبولانس. قبلاً چند تا الاغ و قاطر داشت. پسر سعدالله بساط جوشکاری آورده ده. ماشین هایی که از گردنه می افتند، غلت می زنند و از کوه می آیند پایین و می فرایند ته دره، می رویم یاری. پنجاه شصت سالی می گردد شاید هم بیشتر. از وقتی جاده کشیده اند، از آن بالا هر سال چند کامیون و ماشین و اتوبوس می افتد. نان و درآمد ماهم از همین راه است. روستا درآمد ندارد. انتظار می کشیم که زمستان بگردد و کسب و کار رونقی بگیرد.

این طور نیست که ما خلاف باشیم و مال آدم های بیچاره ای که توی آهن پاره ها له و لورده شده اند، برداریم. خودشان، اگر زنده باشند، نمی خواهند چیزهایی که دارند، بردارند. فقط التماس می نمایند ما را برسانید به دکتر و درمانی. همه چیزشان را می بخشند. زن ها طلاهایشان را می دهند که بچه و شوهرشان هرچه زودتر به دوا و دکتری برسند.

نه خیال کنید ما خداخدا می کنیم که سواری و اتوبوس بیفتد و ما هم به نان و نوایی برسیم. اصلا این طور نیست. باور کنید هیچکس در این روستا حاضر نیست خون از دماغ کسی بیاید که او تکه ای پنبه بدهد تا فرو کند توی دماغش و ازش پولی بستاند. این جا همه توی خانه هاشان پنبه و چسب و باند و تخته و چوب برای شکسته بندی دارند. همه شکست بندی بلدند. همه بچه ها می دانند چه جور زخمی ها را از میان آهن های مچاله شده بیرون بیاورند که قطع نخاع نشوند. توی مدرسه روستا اوّل چیزی که یاد می گیرند یاری های اولیه است.

البته، این کارها را، تا آن جا که بگردد، در راه خدا می کنیم ولی خیلی وقت ها همین جور مفت از کار در نمی آید. ما هم خرج داریم باید زندگی کنیم. پنبه و تخته و باند را که داروخانه ها همین جوری نمی دهند. عاشق چشم و اَبروی ما نیستند که.

تابستان ها برانکارد، که ما بهش می گوییم تخت روان و وسایل رسیدگی به زخمی ها را آماده می کنیم برای زمستان که زمان افتادن از آن بالاست.

نه، نه. این جور نیست که فقط زمستان ها ماشین بیفتد پایین. تابستان ها هم می افتد. تابستان ها بیشتر راننده های مست ماشین را کله معلق می نمایند پایین یا بچه های شیرین و شیطانشان چشم های آن ها را از پشت سر می گیرند و به بابا می گویند: من کی هستم؟ یا خانم هایی که در مسافرت می خواستند چیزی بخرند و شوهر پول نداشته و دعوا شده، حالا خانم برای اینکه از دل او دربیاورد درست سرگردنه، یک لیوان چای داغ می دهد دست شوهر و حبه ای قند هم می گذارد تو لُپ او. دست شوهر می لرزد و چای می ریزد روی بساطش. زندگی مرد می سوزد و جیغ می کشد و ماشین می رود ته دره. ما خیلی تجربه داریم. خیلی خاطره داریم. چند سال پیش که من بچه بودم. بچه بی سرپرستی توی اتوبوس، سرپیچ گردنه رقصش می گیرد و انگشتش می خورد تو چشم بچه ای دیگر، دعوا می گردد. بچه ها دو دسته می شوند و بنا می نمایند به زدن همدیگر، دِ بزن. حواس راننده پرت می گردد و با اتوبوس بچه های دعوایی می آید پایین. سرشب بود. همه ریختیم بیرون. دیدیم بچه های یتیم و بی سرپرست کُلی گردو با شاخه کنده بودند و می بردند مثلاً سوغاتی بدهند. خوب، بچه های نازنین، شما که کسی را ندارید برایش سوغاتی ببرید. خلاصه، ده تا از آن ها از دنیا رفتند. بچه های روستایی چه قدر گردو گیرشان آمد، بماند...

پرده سوم: آخرین سوت سوتک ساز دنیا

اولین سوتک را در هشت سالگی ساختم. استادم، که خدا رحمتش کند، یک هفته زحمت کشید و یادم داد که سوت سوتک بسازم، از گِل کوزه گری. شش سالم بود که مادرم مرا برد پیش دست استاد کَرم. خیلی چیزها یادم رفته. اصلاً نمی دانم چند سال دارم. توی شناسنامه ام نوشته هشتاد و هفت سال، ولی بیشتر دارم. نود و خرده ای. نزدیک صد سال. هیچ وقت دروغ نگفتم. هیچ وقت برای سوت سوتک گِل نساختم. گِل هایی که از کوزه و تغار و تنور زیاد می آمد، سوت سوتک می ساختم. خودم می زدم یعنی سوتک می زدم. خوب می زدم. حالا هم می زنم ولی نه به خوبی آن وقت ها. نفس می خواهد که من ندارم.

- کوتاهش کن، وقت نداریم. تشکر کن، برو پایین.

دَم گوش من می گویند: کوتاه کن، تشکر کن. بسیار سپاسگزارم، از همه، از استاندار و فرماندار، امام آدینه؛ از اداره فرهنگ، از رئیس بهداری، از رئیس شورای ده، از بچه هایم، از نوه هایم، نتیجه ها که مرا آوردند اینجا. سواد ندارم. بلد نیستم حرف بزنم. از زن مرحومم تشکر می کنم. از همه تان تشکر می کنم که سوت سوتک های مرا خریدید. آن دسته ای هم که آمدند این جا، این بالا که من ایستادم و همه با هم سوت سوتک زدند. خوب بود تشکر می کنم. نمی دانم پس از من کسی سوتک می زند یا نه. دنیا چه جور می چرخد! بدون سوت سوتک، بدون من! چشم هایم خوب نمی بینند. از این بالا صورت شما را نمی بینیم. آن پایین هم که بودم و نشان می داد چه جوری سوتک می ساختم، خوب ندیدم. پرده عظیم بود، خیلی عظیمتر از تلویزیون. من چهار دفعه سینما رفتم. این جوان ها، آمدند خانه من و گفتند می خواهیم از سوتک ساختنت عکس بگیریم. هفتاد سال، شاید هم بیشتر، هی سوتک ساختم، کارم همین بود...

- کوتاهش کن. بگو چه حسی داری که دارند تشویقت می نمایند. به عنوان آخرین سوتک سازِ گِلی دنیا. بعد برو پایین.

چشم، از این که مرا تشویق می کنید، تشکر می کنم. همه تان روی چشم من جا دارید. عرض می کنم. با همین دوتا چشم کور شده ام دست های لرزانم. پاهام هم می لرزند. خوب شد جایگاه گذاشتید زیر پای من. من هشتاد سال سوتک ساختم و فحش خوردم و نفرین شنیدم از پدر و مادرها و مادرعظیم ها که پدرشان درآمد و گوششان پاره شد. اعصابشان خرد شد از صدای سوتک. عذرخواهی می کنم. از همه مردم دنیا حلالیت می طلبم، همواره می ترسیدم بمیرم و آدم هایی که سوتک من گوش هاشان را آزار داده، عذرخواهی نکنم.

وقتی بچه ها تو کوجه سوتک می زدند کیف می کردم. حالا دیگر بچه ها سوت سوتک نمی زنند. اسباب بازی های خوشگل و خوش صدا و گران آمده، نوه ها و نتیجه های من از این چیزهای بلند و سنگین دارند. از همین هایی که انگشت می زنند به آن ها، صدای درینگ درینگ می دهد، اسمش را یاد نگرفتم.

- پیانو، بگو پیانو.

بله، پیانو. می گویند بگو: پیانو. اما من سوتک می ساختم، هشتاد سال. من که بمیرم دیگر کسی نیست سوتک گِلی بسازد. همان موقعی هم که بچه ها سوتک می زدند. پدرعظیم و مادرعظیم و همین جور پدر و مادر و همسایه شان به من فحش می دادند. آخر صدای سوت سوتک تیز است و می خورد به پرده گوش و بدن آدم می لرزد. بهترین راه این است که خودتان بزنید و از صدایش کیف کنید. آدم وقتی خودش صدایی درمی آورد، هرجور صدایی باشد، کیف می نماید. اما از صداهای دیگران خوشش نمی آید و فحش می دهد. من حالا برایتان آهنگی با سوت سوتک می زنم و شماهم همه تان سوتک خود را بردارید با هم بزنیم. تا گوشتان اذین نگردد. از چیزی این بود که هر سوتکی که ساختم صدایش با آن یکی فرق می کرد. اصلا هرکس سوتک می زند با دیگران فرق می نماید. هیچ وقت آرزو نکردم سوتکی بسازم که عین آن یکی ساختم صدا کند. اصلا نمی گردد، نمی توانم سوتکی درست کنم که صدایش مثل سوتکی باشد که استادم می ساخت و می زد. یک بار سوتکی ساختم که صدایش عین سوتکی بود که چهل سال پیش ساخته بودم، زود شکستمش.

به خودم گفتم: ای بدبخت سوتکت با چهل سال پیش فرق نمی نماید، بمیری.

پرده چهارم: دعوا نکنیم

- ولم کنید، بگذارید من هم با او بروم زیر خاک، بعد از او زنده بودن فایده ای ندارد. ولم کنید.

دست های او را گرفته بودند. از پشت شانه های او را می گرفتند. زور می زد که خودش را خلاص کند. پدر را گذاشته بودن توی قبر و می خواستند رویش خاک بریزند. او ناله می کرد، التماس می کرد، نعره می زد، یقه جِر می داد، بی تابی می کرد:

- من تو را خیلی اذیت کردم. چرا مرا تنها می گذاری؟ نااهل و بد بودم. همواره ازم شکایت داشتی. می گفتی: آبروی مرا نبر. گوش نکردم، جوانی کردم. نفهمی کردم. خامی کردم... ولم کنید. بگذارید با او بروم زیر خاک. او نباید تنها باشد.

درکش و واکش خسته کرد همه را. کم کم دست و شانه هایش ول شد، رها شد، کَند دست های خود را. پرید و رفت، از میان حلقه جمعیت، خودش را به قبر رساند. روی کُپه خاک نرم ایستاد. خم شد. داد زد: پدر می خواهم بیایم پیش تو. نمی گذارند. دست زد و مشتی از خاک قبر برداشت بر سر ریخت. دست بر سر زد. خاک زیرپایش سُست بود، شُل بود. ریخت. زیر پاش خالی شد. لیز خورد. تا آمد دست به جایی و کسی بگیرد، رفت. همراه خاک رفت. افتاد تو قبر پدر. جماعت نگاهش می کردند. از پایین آدم ها را دید که آن بالا ایستاده بودند و نگاهش می کردند؛ تن عظیم، قد بلند و سرهای کوچک. خنده بر لب. به سختی از روی نعش پدر بلند شد، دست به دیواره قبر گرفت، که خود را بالا بکشد. قبر گود بود با دیواره بلند و لیز، دست به هر سنگ و کلوخی می گرفت، کنده می شد، صدای همهمه و خنده می شنید. کوشش کرد، خاک و گَرد در چشم داشت؛ نمی دید. خواست از قبر بیرون درآید. نشد. کمی که بالا می آمد لیز می خورد و باز می افتاد. کسی که خاک می ریخت توی قبر، روی مُرده، خم شد، دست دراز کرد که او را بگیرد، بالا بکشد. جوان سنگین بود، مرد بیل به دست را کشید توی قبر، افتاد روی خشت، که زیرش صورت پدر بود. مرد افتاد روی او. داد زد: مرا بالا بکشید! نفس جوان گرفته بود. چشم هایش کور می شد. تقلا می کرد. التماس کرد پیش مرد بیل به دست:

- بلند شو، یاری کن.

کوشش کرد مرد از روی او بلند گردد. حالا دو نفر بودند که توی قبر وول می خوردند. پسر پا بر خشتی گذاشت که بر سینه پدر بود. خشت کج شد، شکست، بر قفسه سینه پدر زور آورد. پسر ندانست چه می نماید. همچنان دربند بالا کشیدن خود بود، چنگ بر خاک و سنگ ریزه و ریشه خار می زد که دیواره قبر بود. نجات خود از خارِ دیوار می جست. به دنبال پدر، در میان خنده و خار و خاک و سنگ می لولید.

پسر که بیرون شد از قبر. ساکت بود. آبی به صورت زد، خاک از چشم و صورت شست. زیر لب گفت: بابا، آشتی؟ دعوا، نه.

مادرش گفت: خجالت بکشید. بس است. شما پدر و پسر دست از دعوا برنمی دارید؟